Geçici hukuki koruma nedir?
Nihai (kesin hüküm doğuracak) bir hukuki koruma yoluna başvurmanın zorunlu olmadığı hallerde veya nihai hukuki koruma yoluna başvurulsa bile bu yol istenen sonucun elde edilmesini geciktirecekse ve bu gecikme sakıncalıysa bu gibi hallerde nihai hukuki koruma sağlanıncaya kadar başvurulan yol geçici hukuki koruma olarak nitelendirilir. Geçici hukuki koruma ihtiyati haciz ve ihtiyati tedbir olarak iki temel başlık altında karşımıza çıkmaktadır. Bu yazımızda sizlere ihtiyati haciz hakkında bilgiler sunulacaktır.
İhtiyati Haciz Nedir?
İhtiyati haciz, para alacaklarına ilişkin mevcut veya müstakbel bir takibin sonucunun güvence altına alınması için mahkeme kararı ile birlikte borçlunun malvarlığına el konulmasını sağlayan geçici bir hukuki korumadır.
İhtiyati Haczin Hukuki Dayanağı Nedir?
İhtiyati haciz, İcra İflas Kanunu’nun 257. maddesinde düzenlenmiştir. İlgili kanun maddesinde “Rehinle temin edilmemiş ve vadesi gelmiş bir para borcunun alacaklısı, borçlunun yedinde veya üçüncü şahısta olan taşınır ve taşınmaz mallarını ve alacaklariyle diğer haklarını ihtiyaten haczettirebilir.
Vadesi gelmemiş borçtan dolayı yalnız aşağıdaki hallerde ihtiyati haciz istenebilir:
1 – Borçlunun muayyen yerleşim yeri yoksa;
2 – Borçlu taahhütlerinden kurtulmak maksadiyle mallarını gizlemeğe, kaçırmağa veya kendisi kaçmağa hazırlanır yahut kaçar ya da bu maksatla alacaklının haklarını ihlâl eden hileli işlemlerde bulunursa;
Bu suretle ihtiyati haciz konulursa borç yalnız borçlu hakkında muacceliyet kesbeder. (Ek fıkra: 29/6/1956-6763/42 md.; Mülga dördüncü fıkra: 14/1/2011-6103/41 md.) (Ek fıkra: 29/6/1956-6763/42 md.; Mülga beşinci fıkra: 14/1/2011-6103/41 md.)” hükmü amirdir.
İhtiyati Haczin Şartları Nelerdir?
1.Alacağın, para alacağı olması gerekir.
İhtiyati haciz talebinde bulunabilmek için alacağın, para alacağı veya para olarak talep edilebilen bir alacak olması gerekmektedir. Önemle belirtmek gerekir ki eğer bir para alacağı söz konusuysa artık bu para alacağının sebebi ne olursa olsun ihtiyati haciz talep edebilmek de mümkün olacaktı. (Örn : sebepsiz zenginleşme, haksız fiil vb herhangi bir durum eğer bir para alacağı doğuruyorsa ihtiyati haciz talep edilebilir.)
Peki hangi alacaklar için ihtiyati haciz talebinde bulunabiliriz?
- Vadesi gelmiş olan (muaccel) alacaklar
Bir borcun muaccel hale gelmesi demek o borcun artık talep edilebileceğini, istenebileceğin ifade etmektedir. Bu durumda alacaklı muaccel hale gelmiş ve talep edebileceği para alacağından doğan hakkını güvence altına almak için ihtiyati haciz talebinde bulunabilir.
- Vadesi gelmemiş olan (muaccel olmayan) alacaklar
Vadesi gelmemiş olan alacaklar için de ihtiyati haciz talebinde bulunabilmek mümkündür. Ancak bu durumda ihtiyati haciz istenebilmesi için bazı sebeplerin varlığı gerekmektedir. Peki bu sebepler nelerdir?
-Borçlunun muayyen (belirli, belli) bir yerleşim yerinin olmaması
-Borçlunun taahhütlerinden kurtulmak maksadıyla mallarını gizlemesi, kaçırması veya kendisinin kaçmaya hazırlanması, kaçması ya da bu maksatla alacaklının haklarını ihlâl eden hileli işlemlerde bulunması
Burada önemle belirtmek gerekir ki borçlunun kendi iradesi dışında malvarlığında meydana gelen değişiklikler söz konusuysa bu durumda artık ihtiyati haciz istenmesi de mümkün olmayacaktır. Kanun koyucu açıkça “borçlunun borç taahhütlerinden kurtulma maksadı” taşıması gerektiğini belirtilmiştir.
2.Alacağın rehinle teminat altına alınmamış olması gerekmektedir.
Kanun maddesinde de açıkça belirtildiği gibi ihtiyati haciz talebinde bulunabilmek için para alacağının rehinle teminat altına alınmamış olması gerekmektedir.
Peki söz konusu teminat para alacağının tamamını karşılamıyorsa ne olacak? İşte bu durumda rehin teminatı dışında kalan kısım için ihtiyati haciz talebinde bulunabilir. Rehinli mal alacaklının alacağını tam olarak karşılamıyorsa alacaklıya rehin açığı adlı bir belge verilir. Rehin açığından şu anlaşılmaktadır: Rehinli malın bedeli alacaklının alacağını tam olarak karşılamıyorsa karşılanmayan bölümle ilgili (alacağın boşa düşmesi) rehinle temin edilmediği için o bölümle ilgili olarak da ihtiyati haciz kararı istenebilir. Ancak biraz önce de belirttiğimiz gibi eğer rehin, para alacağının tamamını karşılıyorsa artık kanunda belirtilen şart mevcut olmadığı için ihtiyati haciz talebinde de bulunulması mümkün olmayacaktır.
Peki para alacağı rehin dışında başkaca bir teminat sunularak teminat altına alınmışsa ne olacak? Kanun maddesinde açıkça “rehinle temin edilmemiş” vadesi gelmiş bir alacaktan bahsedilmektedir. Hal böyleyken para alacağı başkaca bir teminat ile teminat altına alınmışsa ihtiyati haciz talebinde bulunabilmek mümkündür.
Buraya kadar yapmış olduğumuz açıklamalar İcra İflas Kanunu’nun 257. Maddesindeki düzenleme gereği aranan şartları ortaya koymaktaydı. Peki İİK madde 257’de öngörülen bu genel koşullar dışında da ihtiyati haciz talep edebilmek mümkün mü? Cevabımız evet.
Yine İcra İflas Kanunu’nun bazı maddelerinde yukarıda saymış olduğumuz şartların tamamının gerçekleşmesine gerek olmaksızın ihtiyati haciz istenebileceği öngörülmüştür.
İİK. mad. 281/II uyarınca; tasarrufun iptali davalarında mahkeme iptale tabi tasarrufların konusu olan mallar hakkında, alacaklının talebi üzerine alacağın muaccel olup olmadığına, rehinle temin edilmiş olup olmadığına bakılmaksızın ihtiyati haciz kararı verebilir. Teminatın lüzum ve miktarı mahkemece takdir ve tayin olunur. Şu kadar ki; davanın elden çıkarılmış mallar yerine kaim olan kıymete taalluku halinde, teminat göstermeksizin ihtiyati haciz kararı verilemez. ( Uyar, T./Uyar, A./Uyar, C.: İcra ve İflâs Hukukunda Tasarrufun İptâli Davaları, 4. Bası, 2011, C: 2, s. 1264.)
b) İİK. mad. 301/II uyarınca; konkordatonun tasdiki talebinin reddi halinde, mahkeme teminat aramaksızın borçlunun bütün kabili haciz mallarının ihtiyaten haczine karar verir. Ayrıca konkordato mühletinin kaldırılması ve konkordatonun tamamen feshi halinde de ihtiyati haciz talebinde bulunabilmek mümkündür.
İhtiyati Haciz Hangi Mahkemeden İstenir? Görevli ve Yetkili Mahkeme Neresidir?
Dava açılmadan veya takip başlatılmadan evvel ihtiyati hacze İİK’nın 50. Maddesine göre yetkili mahkeme tarafından karar verilir.
Ancak alacaklı bir alacak davası açtıktan sonra bir ihtiyati haciz kararı almak istiyorsa davanın görüldüğü mahkemeden ihtiyati haciz kararı istemek durumundadır. Başka bir mahkemeden ihtiyati haciz kararı talep edecek olursa ve böyle bir karar verilecek olursa bu karar geçerli değildir ve kararın tatbiki mümkün değildir.
Davanın açılmasından, takibin başlatılmasından önce veya sonra ihtiyati haciz kararının talep edildiği hallerde ihtiyati haciz sebebini doğuran durumu mutlaka tarafça gerçeğe yakın bir şekilde ispat edilmesi gerekir.
Belirtmek gerekir ki ihtiyati haciz kararı borçlu tarafından istinaf edilebilecek bir karar değildir.
İhtiyati Haciz Kararının İcrası Hangi Merci Tarafından Gerçekleştirilir?
İhtiyati haciz kararı icra dairesi tarafından icra edilir. Karar genel mahkemede verilir fakat icrası icra dairesi tarafından yapılır. Mahkeme tarafından verilen ihtiyati haciz kararının 10 gün içerisinde icra edilmesi gerekir.10 gün içinde icra edilmeyen kararlar kendiliğinden kalkacaktır.
İhtiyati Haciz Kararına İtiraz Edilebilir mi?
İhtiyati haciz kararına itiraz mekanizması söz konusudur. Konuya ilişkin düzenlemeye İİK’nın 265. maddesinde yer verilmekte olup ilgili yasal düzenleme şu şekildedir;
“Madde 265 – (Değişik: 18/2/1965-538/105 md.) (Değişik birinci fıkra: 17/7/2003-4949/63 md.) Borçlu kendisi dinlenmeden verilen ihtiyatî haczin dayandığı sebeplere, mahkemenin yetkisine ve teminata karşı; huzuriyle yapılan hacizlerde haczin tatbiki, aksi hâlde haciz tutanağının kendisine tebliği tarihinden itibaren yedi gün içinde mahkemeye müracaatla itiraz edebilir.
(Ek ikinci fıkra: 17/7/2003-4949/63 md.) Menfaati ihlâl edilen üçüncü kişiler de ihtiyatî haczi öğrendiği tarihten itibaren yedi gün içinde ihtiyatî haczin dayandığı sebeplere veya teminata itiraz edebilir.
Mahkeme, gösterilen sebeplere hasren tetkikat yaparak itirazı kabul veya reddeder.
İtiraz eden, dilekçesine istinat ettiği bütün belgeleri bağlamaya mecburdur. Mahkeme, itiraz üzerine iki tarafı davet edip gelenleri dinledikten sonra, itirazı varit görürse kararını değiştirebilir veya kaldırabilir. Şu kadar ki, iki taraf da gelmezse evrak üzerinde inceleme yapılarak karar verilir.
(Ek fıkra: 17/7/2003-4949/63 md.; Değişik:2/3/2005-5311/17 md.) İtiraz üzerine verilen karara karşı istinaf yoluna başvurulabilir. Bölge adliye mahkemesi bu başvuruyu öncelikle inceler ve verdiği karar kesindir. İstinaf yoluna başvuru, ihtiyatî haciz kararının icrasını durdurmaz.”
Buna göre 7 gün içerisinde ihtiyati haciz kararına itiraz etmek mümkündür. İhtiyati haciz kararına itiraz ihtiyati haciz kararı veren mahkemece incelenip değerlendirilir. Başka mahkemeye itiraz söz konusu değildir.
Teminat karşılığında ihtiyati haczin kaldırılabilmesi mümkündür.
Bu doğrultuda önemle belirtmek gerekir ki alacaklı davanın açılmasından veya icra takibinden evvel bir ihtiyati haciz kararı almışsa bunu mutlaka dava açmak veya takip başlatmak suretiyle tamamlanması ve kesinliğe kavuşturması gerekir. Bu kesinleştirme yapıldıktan sonra da artık geçici haciz kesin hacze dönüşecektir. Eğer ki haciz, geçici hacizde kalmaya devam ederse para da icra dosyasında kalmaya devam eder.
ARTI ADALET HUKUK BÜROSU
Av. Didem Terkinli
Konu hakkında başkaca sorularınızın olması halinde bizimle info@artiadalet.net adresinden iletişime geçebilirsiniz.
Kaynak : Pekcanıtez, Atalay, Sungurtekin Özkan, Özekes, syf 302-316